Nếu cách đây vài chục năm, ở nhà quê có công việc nào (chứ không phải nghề) được gọi là phụ, thì chính là quay châu chấu. Bởi nó là công việc làm thêm lúc nông nhàn và chỉ có thời vụ nhất định. Thông thường là vào sau mùa gặt, nhất là vụ chiêm. Sau mưa rào, châu chấu bắt đầu vào cữ sinh nở mạnh, nhiều con non, trong khi những chú trưởng thành thì lại ướt cánh nên khả năng bay rất hạn chế. Cũng lại là thời điểm châu chấu mất nơi cư trú trên những cánh đồng lúa mênh mông, phải tìm đến những bờ ruộng, nơi cỏ tự do mọc um tùm. Cơ hội vàng để mang châu chấu về nhà.
Người quay châu chấu đòi hỏi phải có sức khỏe, dẻo dai và khéo tay. Dụng cụ chỉ cần một cái dậm, hoặc một cái túi bằng vải có miệng rộng, có cán dài để cầm và phải thật chắc chắn. Có thể quay châu chấu bất cứ lúc nào ở thời điểm đã nói, nhưng tốt nhất là vào những hôm có mưa. Gọi là quay châu chấu vì căn cứ vào động tác của người làm công việc này. Họ dùng cái dậm, hoặc túi vải rồi cứ thế càn quét trên những bờ ruộng, hoặc nơi có cỏ rậm rì thuận lợi cho châu chấu cư trú. Miệng dậm hoặc túi vải sục sâu xuống cỏ để “xúc” lũ châu chấu. Và cái động tác đó được thể hiện bằng cách quay tròn quanh chiếc “trục” là chính thân mình. Mỗi vòng quay là một lần xúc.
Như một nhịp điệu cố định. Tức là cùng lúc người làm việc này phải tạo ra hai chuyển động: Chân thì tiến trong khi dậm hoặc túi thì quay xung quanh người. Phải quay liên tục trong khi sục, cho đến khi hết một vạt cỏ hoặc tạm dừng lại nghỉ lấy sức đồng thời thu hoạch sản phẩm. Việc quay có hai tác dụng: Duy trì quá trình sục liên tục và làm như vậy đỡ tốn sức do tận dụng được lực quán tính. Nhưng điều quan trọng hơn là nếu không tạo vòng quay, những con châu chấu trưởng thành có thể bay mất. Phải làm cho chúng chóng mặt, rơi vào trạng thái say, không thể bay được mà khi dừng lấy sản phẩm cũng dễ dàng hơn rất nhiều.
Gặp hôm nào thuận lợi, chẳng hạn trời có mưa nhỏ, mỗi lần quay có thể được cả đấu châu chấu, đủ các thế hệ, từ loại chưa mọc cánh, bụng còn mọng sữa, chân còn run lẩy bẩy, mềm như cọng bún, đến loại già bóng đầu, trước khi chế biến phải vặt cánh nếu không muốn cộm miệng như ăn phải trấu thóc.
Giờ đây, thay vì quay thủ công bằng dậm, bọn trẻ có sáng kiến dùng xe máy để bắt châu chấu, với dụng cụ là cái vợt bằng vải (hoặc bao tải, túi ni lông…). Nó luôn cần tới hai người: Người lái xe và người ngồi sau cầm cái vợt, đưa ngang sang bên. Cứ thể chiếc xe lướt đi với tốc độ hàng chục kilomet một giờ khiến chiếc vợt căng ra “hứng” những con châu chấu thấy động bay lên. Cách làm này đỡ tốn sức, nhưng không phải chỗ nào cũng có thể áp dụng. Mà nhiều khi những nơi đầm lầy cỏ móc lút đầu người, hay những gò đất nổi, xe máy chịu chết, thì lại là nơi có nhiều châu chấu.
Thịt châu chấu giầu đạm, can xi, kali… Ấy là đọc sách do tổ chức Thức ăn Toàn cầu của Liên hợp quốc phổ biến nói vậy. Chứ người dân quê thì chỉ thấy nó là món ăn thích khẩu. Tuyệt nhất là châu chấu chiên mỡ, vàng ruộm, cắn giòn tan trong miệng với một thứ bùi béo, thơm đặc trưng rất khó để diễn tả lại.
Nhưng thời mấy chục năm trước thì mỡ lợn vẫn thuộc những thứ rất hiếm (Dầu rán đương nhiên là càng hiếm, thậm chí trong trí tưởng tượng cũng chưa có), nên cách chế biến thông dụng là rang châu chấu với nước cà muối. Châu chấu non làm sạch bằng nước nóng vừa phải. Những con trưởng thành, ngoài việc vặt cánh, người ta cấu đầu để rút bỏ đi phần ruột. Sau đó cho tất cả vào chảo rang với muối, sang hơn thì cho tí nước mắm sẽ rất dậy mùi. Khi châu chấu đã ăn muối, hơi ngả vàng nhất định phải cho thêm vài thìa nước muối cà (tùy lượng châu chấu nhiều hay ít). Tiếp tục đảo nhỏ lửa cho đến khi châu chấu săn lại hoặc giòn là được.
Chưa có ai đưa ra lời giải thích thỏa đáng, mang tính khoa học, về sự kết hợp giữa nước cà muối và châu chấu để cho ra một món ăn dân giã độc đáo. Nó vĩnh viễn nằm trong số những bí ẩn mà người thôn quê sở hữu, bất khả khám phá.
