Tôi vẫn nhớ mãi cái thời lũ chúng tôi đang láu tháu lớn, đi sơ tán. Mình đã khổ, nhưng trẻ con nông thôn còn khổ hơn nhiều. Cơm không đủ no, áo không đủ ấm. Nhưng lạ là, đứa nào đứa nấy cứ như củ khoai củ sắn mà lớn.
Đa phần là nhai rồi mớm cơm cho con/cháu/em. Thường thì mẹ nhai cơm cho con. Chả biết ai tuyên truyền nhưng hồi ấy có hẳn thuyết là, nhai cơm cho con tốt hơn vì mẹ truyền được... tình yêu cho con. Nhà nào mẹ bận thì bà nhai cho cháu. Mà bà thời ấy đa phần là nhai trầu. Nhổ toẹt cái bã trầu ra, với cái gáo nước múc một gáo từ lu/chum, súc miệng òng ọc phát rồi... nhai. Bà bận nữa thì chị nhai. Con chị cõng con em như con mèo con tha con chuột lớn, tay cầm bát cơm, nó tha em đi khắp xóm để nhai và bón. Thậm chí cả nhà bận thì thấy ai đấy đang rỗi, đưa bát cơm nhờ nhai luôn.
Nhai thì gồm có cơm và thức ăn. Thịt cá rất ít, thường là tí gì mặn mặn, kể cả... muối, nhai cho nát thì, hoặc là nhả ra cái thìa đút cho đứa trẻ. Có khi nhè ra tay đút, có người tiện hơn thì... từ mồm này đút sang mồm kia.
Thường mấy đứa chị láu tháu nhai bón cho em ấy, miếng cơm từ miệng nó sang miệng em nó chỉ còn... một phần ba. Cơ khổ, nó cũng đói, chả muốn ăn của em nhưng miếng cơm cứ tự động tụt qua cổ họng nó mất hai phần ba thì biết làm sao.
Và cái bọn được nhai cơm, mớm cơm thời ấy, giờ chúng cũng xấp xỉ bốn năm chục tuổi cả rồi. Ấy là số mà tôi chứng kiến, chứ còn truyền thống nhai cơm của nước ta nó có cả từ... nghìn năm. Chắc mới hết khoảng hơn mươi năm trở lại đây. Tất nhiên thành phố hết trước, hơn chục năm là tính cho những vùng nông thôn sâu và xa. Gặp nhau kể lại chuyện ấy, đứa nào cũng lè lưỡi eo ôi. Và nhìn lại mình, giờ đa phần là thành đạt, sang trọng, ai nghĩ là từng cơm nhai cơm búng. Nhà thơ Nguyễn Duy trong bài thơ rất hay "Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa" có câu về việc này: "Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương".
Ấy là ăn. Chỉ đến thế thôi, rồi ngủ. Ngủ thì bạ đâu ngủ đấy. Con chị cõng con em, nặng quá, hoặc đứa nào rủ chơi chuyền chơi chắt, chơi ô chơi quan, chơi khăng chơi đáo... thế là vất xừ nó đấy, cho nằm còng queo đấy, chị chơi đã. Đến lúc nhìn lại, thấy em đã say sưa ngủ, vừa ngủ vừa khóc cũng có, vừa chảy nước mắt cũng có, vừa cười cũng có... kệ mày, ngủ đi, chị chơi tiếp. Mà có về nhà ngủ thì cũng chi chít trên một cái giường, thậm chí là cái ổ rơm. Mùa đông ở nông thôn, mười nhà thì chín nhà quây ổ rơm ngủ, nhà còn lại thì lấy rơm trải lên giường rồi trải chiếu lên.
Thế buồn thì làm gì? Thì... mút tay áo. Cái ống tay áo cứng quèo là sản phẩm của... nước mũi được lau vào đấy. Lâu dần nó thành một thứ có thể... nhai được, và nó mặn mặn, nó có cái gì đấy để hấp dẫn, để mà... nhai cho đỡ buồn.
Trẻ con cứ thế mà lớn lên, như bầu như bí, như khoai như sắn, như mít như dừa, như lạc như vừng... làm nên những thế hệ nối tiếp nhau, sinh con đẻ cái, tiếp tục thành ông thành bà thành cha thành mẹ.
Và bây giờ, lại một thế hệ đang nuôi con, nuôi cháu.
Tôi, sau khi nuôi hai đứa con gái, giờ cũng đã có cháu ngoại, cũng tham gia vào quá trình nuôi và chăm chúng. Nên thi thoảng cũng xem thử bây giờ cha mẹ ông bà nuôi con/cháu như thế nào?
Nhà tôi ở ngay đối diện cái trường mẫu giáo nên đã chứng kiến nhiều hoạt cảnh cười ra... máu, chứ không phải chỉ nước mắt.
Có đứa kia, mỗi sáng chuẩn bị đi học nó phán một phát, cho ai chở đi thì người ấy mới được/phải chở. Có khi nó phán ông hàng xóm chở, thế là phải năn nỉ ông ấy chở giúp. Sáng thì nó chỉ xe máy, thế là xe máy. Sáng nó chỉ ô tô thì ô tô. Nhưng con bé này ngang, hôm nắng nó chỉ ô tô, hôm mưa lút thút cương quyết chỉ chịu xe máy. Mần chi nó. Sáng nào cả nhà ấy cũng đều... hồi hộp nín thở chờ nó phán xong rồi ai đi đâu thì mới được đi.
Có ông kia, khi cháu ăn là dứt khoát phải ngồi trên ô tô. Ông lái chạy dìu dặt loanh quanh phố, ngồi phía sau là bà và mẹ, vừa hát, vừa vỗ tay, ông phụ họa bằng... bóp còi. Có hôm chạy lên đúng Kon Tum rồi chạy về chẵn một trăm cây số mà vẫn chưa xong bát cháo.
Có vợ chồng nọ, con lại chỉ thích ăn trong... thang máy. Thế là cái thang máy chung cư thành bãi chiến trường riêng của cả nhà ấy. Mọi người tưởng tượng tiếp nhé, khi mà thang máy cứ chạy lên chạy xuống mà không ai vào được, he he...
Lại có đứa chỉ ăn ở sân trường. Mà phải cả bố và mẹ cho ăn. Bố lon ton chạy trước, con lon ton chạy giữa, mẹ lạch bạch chạy sau, thi thoảng rướn lên "à ầm" phát vào mồm con. Thích thì nó ngậm còn không thì nó phun ra, mần chi nó.
Đấy là mới ăn. Còn uống nữa. Đa phần trẻ con bây giờ ăn là phụ, uống sữa là chính, dù có người quả quyết cho rằng, sữa chỉ dành cho bê chứ người uống thì nó thành cái nhẽ gì? Người là người mà bê là bê, không thể lẫn lộn. Ông ấy nói thế thôi, chứ ở nhà mẹ bé quyết, bảo mua sữa gì là thun thút đi mua. Sáng uống trưa uống tối uống, có đứa uống quen không chịu ăn cơm nữa, có đứa uống tới mức môi... trề ra luôn trong tư thế mút.
Cái gì cũng vận mình vào chứng minh thì nó chả phải, nhưng chưa cần thế hệ chúng tôi, mẹ nhỡ mất sữa, có đường mà uống với nước cơm là hết sức... có điều kiện rồi, mà thế hệ bố mẹ các cháu mẫu giáo nhà trẻ bây giờ, có sữa Ông Thọ mà uống cũng là thiên đường rồi (Không biết người ta dùng sữa Ông Thọ và các loại sữa đặc làm gì nhỉ?). Hiện hầu như không ai ở thành phố cho con uống sữa Ông Thọ nữa, ít nhất cũng phải sữa tươi TH True milk, Vina Milk, không thì sữa ngoại, dù chả ai biết sữa ngoại thì tốt hơn sữa nội thế nào, vì cũng là sữa... bò. Cũng như tôi nhắc ở trên, chưa ai giải thích tại sao bê uống sữa bò vẫn... ngu như bò, còn trẻ con uống sữa bò thì vừa thông minh vừa cao kều, béo tốt?
Đấy là mới chuyện... ăn, còn dạy chúng mới là cả đoạn trường. Con vàng con bạc nó khác củ khoai củ sắn hạt lạc hạt đỗ ngày xưa. Chỉ nguyên chuyện cả nhà trở thành xe ôm cho các con đi học đã là hết sức vĩ đại rồi, chỉ nguyên hầu như toàn bộ tài chính của nhà đổ vào cho con đi học cũng đã là vĩ đại rồi, và học xong, tính cả đại học, là gần hai chục năm, tiền bỏ ra như núi, rồi chen nhau, vật nhau, đè nhau... vào biên chế để hưởng lương ba bốn triệu một tháng là coi như xoa tay hể hả thành công rồi. Lạ là, nghịch lý thế mà cứ tồn tại một cách hết sức có lý, và nhờ có lý mà nó... phát triển.
