Hoà Phát: Từ bản lĩnh của doanh nghiệp tư nhân đến khát vọng Việt Nam tự chủ - tự lực - tự cường

Đất nước đang chuyển mình với những quyết sách cải cách mang tính lịch sử, hướng đến mục tiêu tăng trưởng cao và kinh tế tư nhân được ghi nhận là động lực quan trọng nhất. Trong bối cảnh đó, Tập đoàn Hòa Phát được giao trọng trách cung cấp thép cho dự án hạ tầng chiến lược quốc gia - Đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam. Không chỉ là vinh dự, tự hào, đó còn là trách nhiệm lớn mà Hòa Phát sẵn sàng gánh vác, cho một khát vọng lớn hơn: Góp sức xây dựng nền tảng hạ tầng vững mạnh cho đất nước, nâng cao nội lực và sự tự chủ của nền kinh tế Việt Nam.

Khát vọng lớn ấy của Hoà Phát, cũng như nhiều doanh nghiệp dân tộc khác, xuất phát từ nỗ lực xây dựng nền tảng vững mạnh để tự tin “làm việc khó”, cũng như sẵn sàng nhận những nhiệm vụ khó khăn, để góp sức xây dựng đất nước Việt Nam “tự chủ, tự lực, tự cường” trong kỷ nguyên mới.

***

Một kỷ nguyên mới đang mở ra cho nền kinh tế Việt Nam - kỷ nguyên vươn mình hướng tới sự phồn vinh, cường thịnh vào năm 2045 - cột mốc vô cùng quan trọng của đất nước. Đây cũng là kỷ nguyên mới của doanh nghiệp tư nhân, khi không gian cải cách thể chế đang hết sức rộng mở, để có thể thổi bùng khát vọng, giải phóng nguồn lực, phát huy tối đa năng lực phát triển của doanh nghiệp. Có thể khẳng định, lực lượng nòng cốt của tăng trưởng kinh tế đang được trao niềm tin và đặt kỳ vọng một cách trọn vẹn hơn bao giờ hết.

“Một nền kinh tế vững mạnh đang hình thành, một thế hệ doanh nhân Việt Nam bản lĩnh và đổi mới, sáng tạo, tràn đầy nhiệt huyết kinh doanh và lòng yêu nước, đang viết tiếp câu chuyện thành công, và một tương lai rực rỡ, một nước Việt Nam XHCN sánh vai cùng các cường quốc năm châu như mong ước của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đang dần trở thành hiện thực trong tương lai gần”, Tổng bí thư Tô Lâm kết luận trong bài viết: “Kinh tế tư nhân - Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng”.

TS. Bùi Trinh, một chuyên gia kinh tế rất trăn trở đối với kinh tế tư nhân, luôn dõi theo những tin tức về cơ chế, chính sách đối với khu vực này, đặc biệt ở thời điểm được đánh giá là bản lề của kỷ nguyên mới. Ông cảm nhận được sự chuyển biến mạnh mẽ trong tư duy, nhận thức về mặt chính sách của Đảng, Nhà nước, và nỗ lực hành động nhằm thôi thúc, hiệu triệu doanh nghiệp tư nhân phát huy tinh thần tiên phong, dấn thân, cống hiến hết mình vì sự phát triển của đất nước.

“Doanh nghiệp tư nhân đang được ghi nhận là lực lượng có vai trò chủ lực đối với tăng trưởng kinh tế, và được trao sứ mệnh lịch sử trong việc định hình tương lai của nền kinh tế. Chưa bao giờ, niềm tin đối với doanh nghiệp tư nhân được thể hiện rõ ràng như lúc này”, TS. Bùi Trinh nhấn mạnh.

Việc Chính phủ tin tưởng giao nhiệm vụ, đặt hàng doanh nghiệp tư nhân trong nước tham gia vào những dự án trọng điểm của quốc gia như Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam, và những nhiệm vụ mang tính cấp bách đối với các mục tiêu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, có lẽ là một trong những điểm đột phá, cho thấy rõ ràng nhất niềm tin và kỳ vọng vào các doanh nghiệp tư nhân. TS. Bùi Trinh đồng tình, việc đặt hàng, giao nhiệm vụ cho doanh nghiệp tư nhân là chủ trương rất hay, rất đúng đắn của Chính phủ; vừa cho thấy sự tin tưởng đối với các doanh nghiệp, vừa tạo môi trường thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân trong nước tham gia và phát huy năng lực, đóng góp nhiều hơn. Từ đó, nâng cao năng lực cạnh tranh, góp phần thúc đẩy sự tự chủ của nền kinh tế.

Ông khẳng định: “Đây là điều có lợi cho nền kinh tế và giúp doanh nghiệp có cơ hội để trưởng thành cũng như chứng minh vai trò, năng lực của mình. Một nền kinh tế muốn mạnh thì trước hết phải có những doanh nghiệp mạnh. Khi doanh nghiệp càng có không gian, cơ hội phát triển thì đất nước sẽ càng có khả năng bứt phá nhanh hơn. Ngược lại, nếu kìm kẹp khu vực tư nhân, không để họ phát huy hết tiềm năng, thì nền kinh tế sẽ không cách nào bứt phá lên được. Ở thời điểm chúng ta đang nỗ lực vượt qua bẫy thu nhập trung bình để tiến tới mục tiêu quốc gia có thu nhập cao, càng cần mở bung không gian phát triển và phát huy vai trò tiên phong, dẫn dắt của các doanh nghiệp tư nhân. 

Đối với những dự án trọng điểm quốc gia, điều này càng trở nên cần thiết. Khi các doanh nghiệp tư nhân trong nước có thể làm chủ các khâu then chốt tại các dự án lớn, sẽ không chỉ góp phần nâng cao năng lực nội tại, mà quan trọng hơn là hạn chế nhập khẩu, giảm phụ thuộc vào nước ngoài và tăng tính tự chủ cho nền kinh tế. Như việc đặt hàng, tạo điều kiên để doanh nghiệp tư nhân tham gia các dự án lớn như dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam. Đó vừa là trao cơ hội cho khối kinh tế tư nhân, nhưng cũng là cách nhanh nhất để Nhà nước nâng cao nội lực của nền kinh tế.

Hiện nay, Chính phủ đã có chủ trương đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các doanh nghiệp triển khai các dự án lớn và cơ chế đặt hàng cụ thể đang được nghiên cứu để nhanh chóng ban hành. Trong các buổi làm việc gần đây, Thủ tướng Chính phủ cũng đề nghị các doanh nghiệp tư nhân “xem có thể làm được gì thì đăng ký, đề xuất cơ chế chính sách để làm, miễn không tư lợi”. Tôi cảm nhận được sự hân hoan trong cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp lớn. Họ tin vào một cơ chế thông thoáng hơn và họ nhìn thấy những cơ hội đang được tạo ra để có thể làm tốt hơn nữa, vì sự phát triển không chỉ của riêng doanh nghiệp”.

***

Mô hình Nhà nước đặt hàng - doanh nghiệp tư nhân thực hiện, vốn đã được kiểm chứng ở nhiều quốc gia phát triển như Mỹ, Hàn Quốc hay Nhật Bản. Tại Việt Nam, mô hình này là bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý kinh tế, từ “xin - cho” sang giao nhiệm vụ, khuyến khích doanh nghiệp cùng đồng hành và kiến tạo.

Khi được trao niềm tin, doanh nghiệp tư nhân sẽ đáp lại bằng cảm hứng và nỗ lực chung tay giải quyết những nhiệm vụ quan trọng, cống hiến hết mình vì sự phát triển đất nước. Không khí hiện tại, với những quyết sách, cam kết và niềm tin mới, chính là thời điểm vàng để doanh nghiệp tư nhân Việt Nam vươn lên, làm chủ những lĩnh vực chiến lược.

Với TS. Bùi Trinh, doanh nghiệp tư nhân là “máu thịt” của nhân dân, là nguồn lực thực sự của đất nước, là nền tảng để nền kinh tế có thể tự chủ, tự lực, tự cường. Quan sát hành trình lớn mạnh của không ít doanh nghiệp tư nhân dân tộc, ông tự hào khi nền kinh tế Việt Nam đã sản sinh ra những doanh nghiệp giàu khát vọng, sẵn sàng làm việc khó, sẵn sàng tiên phong mở lối, nỗ lực vươn lên khẳng định vị thế và không ngừng phát triển vì sự vững mạnh của đất nước. Đó là những doanh nghiệp tự đặt lên vai mình sứ mệnh đồng hành với những mục tiêu tăng trưởng chung của quốc gia.

Trong những hình dung và suy nghĩ về doanh nghiệp tư nhân, TS. Bùi Trinh chia sẻ, ông rất ấn tượng bởi sự tự tin, nhiệt huyết và bản lĩnh của những doanh nhân dân tộc. Nhắc đến doanh nhân Trần Đình Long - thuyền trưởng của Tập đoàn Hòa Phát - TS. Bùi Trinh cảm nhận được khát khao cống hiến của một doanh nhân yêu nước và tinh thần của một doanh nghiệp dân tộc. Đặc biệt là sự “sẵn sàng” và những “cam kết” mà Hòa Phát khẳng định với Chính phủ, khi được tin tưởng giao trọng trách tại Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Bởi nhìn lại hành trình của họ, có thể thấy rõ tinh thần dấn thân vì đất nước, tiên phong làm chủ công nghệ, không ngừng phát triển và nỗ lực khẳng định vị thế thép Việt. Đằng sau đó là sự tự tin của một doanh nghiệp tư nhân hiểu rõ năng lực của mình, dựa trên nền tảng phát triển bền vững, định hướng chiến lược mang tầm quốc tế đã được xây dựng bền bỉ hơn 3 thập kỷ qua.

“Hòa Phát tự tin đủ năng lực nghiên cứu sản xuất thép đường ray, thép làm trục bánh xe tàu hỏa, tàu cao tốc theo đặt hàng của Chính phủ cũng như các loại thép chất lượng cao phục vụ cho các dự án trọng điểm của quốc gia và xuất khẩu ra thế giới”.

“Hòa Phát xin hứa đảm bảo cung cấp thép chế tạo cho Tổng Công ty đường sắt Việt Nam để làm dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Chúng tôi cam kết đảm bảo đủ số lượng 10 triệu tấn, đảm bảo chất lượng, tiến độ giao hàng và giá thấp hơn giá nhập khẩu”.

Đó là những khẳng định của Chủ tịch HĐQT Hòa Phát Trần Đình Long, sau khi được Thủ tướng Chính phủ giao nhiệm vụ nghiên cứu, phát triển các sản phẩm thép chất lượng cao, đặc biệt là thép ray phục vụ dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam và hệ thống đường sắt đô thị,trong chuyến thăm Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát Dung Quất tại Quảng Ngãi vào tháng 2/2025.

Để chuẩn bị cho khát vọng đồng hành cùng dự án, từ tháng 10, tháng 11/2024, doanh nhân Trần Đình Long cùng đội ngũ chuyên gia công nghệ của Hòa Phát đã trực tiếp đi tìm hiểu thực tế tại nhiều nhà máy sản xuất ray thép hàng đầu thế giới ở châu Âu. Qua đó, tham khảo cách bố trí dây chuyền thiết bị công nghệ cho nhà máy, cách thức vận hành, quy trình tổ chức sản xuất, quy trình công nghệ và kiểm tra chất lượng xuyên suốt quá trình từ chuẩn bị nguyên liệu đến kiểm tra, đảm bảo chất lượng thành phẩm luôn ở mức cao nhất. Đồng thời, Tập đoàn tiến hành đàm phán hợp tác, chuyển giao công nghệ với các nhà cung cấp thiết bị hàng đầu thế giới trong lĩnh vực sản xuất thép đường ray, cũng là những đơn vị đã đồng hành cùng Hòa Phát nhiều năm qua.

Chỉ hai tháng sau chuyến thăm của Thủ tướng tại Khu liên hợp gang thép Hòa Phát Dung Quất, Tập đoàn đã ký hợp đồng cung cấp dây chuyền đúc và cán thép chất lượng cao công suất 500.000 tấn/năm với Primetals Technologies - đối tác hàng đầu thế giới về công nghệ luyện kim, từng cung cấp dây chuyền thép cuộn cán nóng cho HRC2, dự án lớn tại Dung Quất 2. Theo kế hoạch, dây chuyền cán sẽ cho ra sản phẩm đầu tiên từ quý III/2026, còn dây chuyền đúc vận hành từ quý IV cùng năm. Đây là bước tiến chiến lược giúp Hòa Phát đẩy mạnh sản xuất các dòng thép chất lượng cao như định hướng phát triển mới của tập đoàn, trong đó có thép đường ray, đáp ứng các yêu cầu khắt khe của hạ tầng hiện đại.

Để đáp ứng nhu cầu thép cho dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam và các công trình trọng điểm quốc gia khác, đồng thời nâng cao năng lực công nghiệp nặng trong nước, Hòa Phát cũng đã “bắt tay làm ngay”, xây dựng nhà máy cán thép chuyên biệt tại Dung Quất (Quảng Ngãi), nơi tập đoàn đang vận hành hai khu liên hợp gang thép lớn nhất cả nước. Dự án có tổng vốn đầu tư 14.000 tỷ đồng, dự kiến khởi công trong tháng 5/2025 và cho ra sản phẩm từ năm 2027. Chủ tịch Trần Đình Long tự tin sẽ sản xuất thành công thép ray và cam kết cung cấp được tất cả các loại sắt thép phục vụ các dự án quan trọng của đất nước. Các dòng thép chất lượng cao do Hòa Phát tiên phong sản xuất sẽ từng bước thay thế nguồn thép cao cấp nhập khẩu, khẳng định vai trò chủ lực của doanh nghiệp trong ngành công nghiệp nền tảng.

PV: Thưa TS. Bùi Trinh, ông cảm nhận ra sao về sự tự tin của Hòa Phát khi được Chính phủ đặt hàng làm các sản phẩm thép chất lượng cao phục vụ cho dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam?

TS. Bùi Trinh: Trong một dự án quan trọng như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, chúng ta cần một chiến lược phát triển tầm quốc gia, bắt đầu từ việc chuẩn bị về nguyên vật liệu, công nghệ cho đến đào tạo nhân lực. Những gì doanh nghiệp Việt Nam có thể làm được luôn thì tham gia vào ngay, những gì chưa làm được thì học hỏi, đầu tư nghiên cứu, chuẩn bị.

Hòa Phát đã khẳng định vị thế là doanh nghiệp thép số 1 Đông Nam Á, và đã sớm đứng trong hàng ngũ 50 doanh nghiệp thép lớn nhất thế giới, Chính phủ giao cho ngành thép trong nước, cho Hòa Phát là có cơ sở.

Hòa Phát tự tin cam kết về chất lượng thép trước Chính phủ. Khi họ dám cam kết, thứ nhất là họ có cơ sở để cam kết. Trước đây, Hòa Phát cũng đã mạnh dạn đầu tư vào nhà máy, đội ngũ chuyên gia trong và ngoài nước, để sản xuất thép chất lượng cao, chưa từng có tại Việt Nam và từng bước dẫn dắt ngành thép đi lên. Thứ hai, họ rất dũng cảm, rất yêu nước và có tâm. Chỉ có dũng cảm, yêu nước thực sự thì mới chấp nhận rủi ro để lao vào làm việc khó, trong khi số vốn bỏ ra để sản xuất thép nói chung, thép ray nói riêng là rất lớn.

Dũng cảm chinh phục thử thách và tự tin vào năng lực của mình là phẩm chất rất đáng được tôn vinh của doanh nghiệp mang tầm vóc quốc gia, doanh nhân dân tộc. Đất nước có nhiều doanh nhân như ông Long, nhiều doanh nghiệp như Hòa Phát thì mới phát triển được.

PV: Ngay khi Chính phủ đang nghiên cứu phương án tối ưu đầu tư đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, Hòa Phát đã ấp ủ mong muốn tham gia cung cấp các loại thép cho siêu dự án này. Từ những tháng đầu năm 2024, ông Trần Đình Long và đội ngũ đã đẩy mạnh hơn việc nghiên cứu sản xuất thép ray, vốn đã và đang được nghiên cứu trong 2 - 3 năm qua khi Hòa Phát chú trọng vào các sản phẩm thép chất lượng cao; đồng thời liên tục khẳng định Hòa Phát có thể làm được, đảm bảo chất lượng và mức giá tốt hơn hàng nhập khẩu. Ông nghĩ sao về sự chủ động này của Hòa Phát?

TS. Bùi Trinh: Ở thời điểm mà chúng ta vẫn bàn luận nên chọn nhà thầu nội hay nhà thầu ngoại, nên chọn doanh nghiệp trong nước hay nước ngoài cung cấp thép đường ray, thì Hòa Phát đã chủ động nghiên cứu về thép đường ray, là loại thép chất lượng cao họ chưa từng sản xuất vì trước đây nhu cầu trong nước còn thấp.

Trong sản xuất, có những doanh nghiệp Việt Nam hay mắc phải nhược điểm là nghiên cứu thiếu nghiêm túc, kỹ càng. Còn Hòa Phát nghiên cứu, chuẩn bị, tìm đến hợp tác với những tập đoàn thép lớn của nước ngoài, sẵn sàng cho việc sản xuất thép ray, chứng tỏ họ rất quyết tâm, rất nỗ lực và hơn hết, họ tin vào bản thân mình. Nỗ lực của họ rất đáng được ghi nhận và trên thực tế đã được ghi nhận.

Trên cơ sở của niềm tin, Hòa Phát đang dồn hàng chục nghìn tỷ đồng nguồn lực để mở rộng sản xuất, xây dựng nhà máy sản xuất thép ray quy mô lớn phục vụ cho việc xây dựng đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam. Điều này cho thấy khả năng thích ứng nhanh và sự chủ động, tích cực chuẩn bị hạ tầng, công nghệ của doanh nghiệp dẫn đầu.

PV: Sản xuất thép đường ray khó như thế nào, theo nhìn nhận của ông?

TS. Bùi Trinh: Ở Việt Nam trước đây chưa ai làm được thép ray. Không giống các sản phẩm thép xây dựng đại trà, thép đường ray là thép chất lượng cao, đòi hỏi tiêu chuẩn kỹ thuật cực kỳ khắt khe, từ độ cứng, đến khả năng chống mài mòn, độ bền uốn, công nghệ xử lý nhiệt chính xác… Thép làm ray không chỉ cần nguyên liệu đầu vào tốt mà còn đòi hỏi quy trình kiểm soát chất lượng tuyệt đối, đạt tiêu chuẩn quốc tế. Đặc biệt, với đường ray cho tàu chạy với tốc độ cao hàng trăm km/giờ, độ khó càng lớn. Để tàu có thể chạy với tốc độ cao nhưng vẫn êm, không rung lắc và đảm bảo an toàn, chất lượng đường ray là nền tảng, là yếu tố quan trọng hàng đầu.

Hiện nay, ray đường sắt chất lượng cao tại Việt Nam gần như phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu từ Nhật Bản, Trung Quốc, châu Âu… Việc một doanh nghiệp tư nhân trong nước khẳng định sản xuất thép ray “nằm trong khả năng” của mình là một đột phá, cho thấy doanh nghiệp nội đã đủ lớn để làm chủ công nghệ sản xuất thép, giảm phụ thuộc vào nguồn cung nước ngoài, tiết kiệm ngoại tệ.

PV: Vâng thưa ông, Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam với cơ chế đặt hàng doanh nghiệp cung cấp thép cũng đang tạo ra một bước ngoặt lớn cho ngành công nghiệp nền tảng này?

TS. Bùi Trinh: Cơ chế đặt hàng chính là đảm bảo đầu ra cho doanh nghiệp. Với năng lực của mình, nếu có thị trường, Hòa Phát đã có thể sản xuất thép ray từ lâu. Họ đã từng chứng minh khả năng làm chủ công nghệ để sản xuất các loại thép khó, thép chất lượng cao, góp phần, đưa Việt Nam vào Top 12 quốc gia sản xuất thép thô lớn nhất thế giới.

Nhu cầu trong nước trước đây đối với thép ray chỉ ở mức vài nghìn thanh để nâng cấp sửa chữa đường sắt. Nhưng nhu cầu hiện nay đã khác. Không chỉ đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam mà còn có các tuyến đường sắt đô thị, đường sắt xuyên biên giới… Việc tăng trưởng nhu cầu thép cho các công trình cơ sở hạ tầng, sản xuất tàu, thiết bị vận hành… là cơ hội lớn để các nhà sản xuất thép Việt Nam nâng cao năng lực sản xuất các sản phẩm thép chất lượng cao.

Trên thực tế, việc Chính phủ giao nhiệm vụ, đặt hàng đã giúp Hòa Phát có cơ sở để đầu tư nhà máy lớn, đầu tư khoa học công nghệ, nghiên cứu sản phẩm để quyết làm cho bằng được.

Quyết định đầu tư sản xuất quy mô lớn thép ray và các loại thép chất lượng cao khác của Hòa Phát sẽ đánh dấu bước ngoặt quan trọng của ngành công nghiệp đường sắt Việt Nam, từ chỗ phụ thuộc vươn lên vị thế làm chủ công nghệ, tăng khả năng nội địa hóa. Khi công nghiệp đường sắt được phát triển một cách bài bản, nghiêm túc sẽ tạo ra một chuỗi giá trị tuần hoàn gắn liền với ngành thép, bởi đường sắt không chỉ cần thép ray mà còn cần rất nhiều loại thép chất lượng cao khác. Có thể tin ngành thép tới đây sẽ có đột phá lớn nhờ những bước đi chiến lược của doanh nghiệp đầu ngành.

Tuy nhiên, để doanh nghiệp tư nhân có thể phát huy sức mạnh, việc khuyến khích họ tham gia hay cam kết là chưa đủ. Bạn hãy hình dung, khi đã có được đơn hàng lớn từ Nhà nước, doanh nghiệp nếu tự tin làm được thì họ sẽ dốc sức làm hết mình để đảm bảo đơn hàng, thậm chí là vượt ngoài mong đợi. Nhưng nếu không có cái gì làm cơ sở, không có sự bảo đảm thì dù có năng lực, họ cũng không dám đầu tư lớn, đặc biệt là đối với những sản phẩm đặc thù như thép ray. Đằng sau doanh nghiệp còn là người lao động, là cổ đông, nhà đầu tư… nên họ không thể làm liều.

TS. Bùi Trinh

Việc Chính phủ giao nhiệm vụ, đặt hàng đã giúp Hòa Phát có cơ sở để đầu tư nhà máy lớn, đầu tư khoa học công nghệ, nghiên cứu sản phẩm để quyết làm cho bằng được.

***

Trở thành “đối tác” của Chính phủ trong một “đại dự án” hạ tầng quan trọng bậc nhất của quốc gia, với mức đầu tư kỷ lục 1,7 triệu tỷ đồng, tương đương 67 tỷ USD, hẳn là vinh dự và là cơ hội lớn của Hòa Phát và doanh nhân Trần Đình Long. Hơn cả một công trình hạ tầng trọng điểm, dự án còn là biểu tượng cho hành trình bền bỉ của một đất nước muốn đi nhanh hơn, xa hơn, sau hơn hai thập kỷ chờ đợi.

Với chiều dài hơn 1.500km, vận tốc thiết kế 350km/h, khi có tuyến đường sắt tốc độ cao, hành trình hơn 30 giờ từ Hà Nội đến TP.HCM chỉ còn hơn 5 giờ. Không chỉ tiết kiệm thời gian, chi phí logistics, tuyến đường này còn hứa hẹn tạo sức bật kinh tế lan tỏa, kích hoạt tiềm năng phát triển của hàng loạt vùng kinh tế trọng điểm, và mở ra cơ hội bứt phá cho các hoạt động du lịch, dịch vụ, công nghiệp phụ trợ.

Nhưng giá trị lớn nhất của dự án không dừng lại ở những con số và hiệu quả kinh tế. Đó còn là biểu tượng cho quyết tâm và khát vọng vươn mình của Việt Nam trong kỷ nguyên mới. Cũng như Shinkansen đã trở thành niềm tự hào của Nhật Bản, hay những đường sắt cao tốc giúp Trung Quốc khẳng định vị thế làm chủ công nghệ với quốc tế, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam sẽ là biểu tượng cho năng lực, bản lĩnh và quyết tâm vươn mình của Việt Nam.

Ngoài khát vọng để sản phẩm thép Hòa Phát ghi dấu ấn tại một dự án hạ tầng chiến lược mang tính bước ngoặt của đất nước, ở tập đoàn này có lẽ còn một khát vọng lớn hơn gắn liền với sứ mệnh: Doanh nghiệp tư nhân trong nước phải đóng vai trò chủ đạo trong phát triển hạ tầng quốc gia, thì đất nước mới vững vàng và tự tin vươn lên. Đó là lý do Hòa Phát luôn nỗ lực nâng mình lên để dẫn dắt, đồng hành.

Khởi sự kinh doanh từ năm 1992, đến nay Hòa Phát đã có hơn 30 năm đồng hành cùng quá trình đổi mới của đất nước. Đối với ngành công nghiệp thép, Hòa Phát chính thức tham gia từ năm 2001. Hơn 2 thập kỷ miệt mài với thép, ông Trần Đình Long luôn coi thép là lĩnh vực hoạt động cốt lõi. Trong hành trình đó, cũng như các doanh nghiệp khác, Hòa Phát đã trải qua nhiều khó khăn, thậm chí còn khó khăn hơn khi bắt đầu từ con số 0 về cả năng lực sản xuất và thị phần. Tuy nhiên, những bước chững thường chỉ xuất hiện trong ngắn hạn. Còn lại, là sự tăng trưởng không ngừng về cả quy mô lẫn thị phần.

Từ công suất chỉ 250.000 tấn/năm và chỉ chiếm 1% thị phần năm 2002, Hòa Phát đã liên tục tăng trưởng về sản lượng và lấp đầy thị phần ở mức 2 con số trong các giai đoạn sau đó. Đến năm 2021, năng lực sản xuất thép thô của Hòa Phát đạt hơn 8 triệu tấn/năm, thị phần trong nước đạt hơn 30%, giữ vai trò dẫn đầu và vươn lên vị trí số 1 về sản xuất thép thô tại Đông Nam Á, tương đương với nhà sản xuất đứng thứ 48 trong Top 50 đơn vị sản xuất thép thô lớn nhất toàn cầu. Xuất khẩu sản phẩm thép của Hòa Phát cũng ghi nhận ở mức kỷ lục (2,6 triệu tấn).

Năm 2021 cũng là bước ngoặt lịch sử của ngành thép Việt Nam với sản lượng thép thô đạt 23 triệu tấn, gấp hơn 70 lần so với 20 năm về trước. Tổng sản lượng thép thành phẩm các loại năm 2021 đạt khoảng 30 triệu tấn, hoàn toàn đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước và tăng mạnh xuất khẩu trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn (xuất khẩu trên 14 triệu tấn, thu về 12,7 tỷ USD). Lần đầu tiên, Việt Nam vượt mốc kỷ lục về xuất khẩu và gia nhập nhóm các quốc gia xuất khẩu thép đạt kim ngạch trên 10 tỷ USD. Thép Việt đã có mặt ở hơn 30 quốc gia trong khu vực và thế giới, khẳng định vị thế của ngành thép Việt Nam trên bản đồ công nghiệp thép thế giới. Trong đó, Hòa Phát đóng góp cho thị trường tổng cộng 8,5 triệu tấn thép thô (37%).

Năm 2023, dù sản lượng thép giảm xuống mức 20 triệu tấn do khó khăn chung của ngành và kinh tế vĩ mô, song Việt Nam vẫn đứng vị trí thứ 12 thế giới về sản xuất thép thô. Riêng Hòa Phát đóng góp 6,7 triệu tấn (34%) và xuất khẩu hơn 2,2 triệu tấn thép đến gần 40 quốc gia và vùng lãnh thổ giữa bối cảnh cạnh tranh khốc liệt.

Năm 2024, Hòa Phát đã sản xuất 8,7 triệu tấn thép thô, tăng 30% so với năm 2023. Sản lượng bán hàng các sản phẩm thép HRC, thép xây dựng, thép chất lượng cao và phôi thép đạt 8,1 triệu tấn, tăng 20% - trong đó, thép xây dựng, thép chất lượng cao đạt 4,48 triệu tấn, tăng 18% so với cùng kỳ năm trước.

Hòa Phát có được những bước phát triển như vậy là nhờ vào chiến lược kinh doanh thận trọng, kiên định, dựa trên nền tảng vững chắc được tạo dựng ngay từ đầu và từ nền tảng đó mà bồi đắp dần lên, phát triển không ngừng. Chiến lược đó gắn với quyết định dồn lực đầu tư vào công nghệ và thiết bị. Năm 2001, Hòa Phát triển khai nhà máy thép xây dựng đầu tiên tại Hưng Yên, sử dụng dây chuyền cán của Danieli (Ý), một trong ba nhà cung cấp thiết bị thép hàng đầu thế giới, trị giá 8 triệu Euro. Vượt quá khả năng tài chính lúc bấy giờ, Hòa Phát phải xoay xở vay vốn từ nhiều ngân hàng. Đến năm 2002, dây chuyền công suất 250.000 tấn/năm chính thức vận hành, trở thành hệ thống hiện đại bậc nhất thời điểm đó.

Dù đã có nhà máy cán thép, Hòa Phát vẫn gặp khó khăn do phải nhập phôi thép qua trung gian với hạn mức hạn chế. Tình hình đó thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư nhà máy sản xuất phôi thép đầu tiên từ phế liệu, công suất 150.000 tấn/năm. Đến năm 2004, Hòa Phát tự chủ nguồn phôi, để nuôi những khát vọng lớn hơn trong cuộc đua thị phần và phát triển thương hiệu thép.

Bước đột phá của Hòa Phát được ghi nhận vào năm 2007, khi công ty chuyển đổi mô hình hoạt động theo hình thức tập đoàn, trong đó thép là lĩnh vực cốt lõi. Ngay sau đó, ông Trần Đình Long quyết định triển khai Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát tại Kinh Môn, Hải Dương với tổng công suất 2 triệu tấn/năm. Đó là dự án sản xuất gang thép khép kín quy mô lớn từ quặng sắt đến phôi thép, thép xây dựng đầu tiên của Hòa Phát, định hình rõ nét mục tiêu trở thành nhà sản xuất thép hàng đầu Việt Nam.

Thời khắc dòng gang lỏng đầu tiên chảy ra từ lò cao Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát tại Hải Dương năm 2010, chính thức đánh dấu một trang mới của ngành công nghiệp thép Việt Nam. Thời khắc đó đã chứng minh, một doanh nghiệp tư nhân Việt Nam có thể làm chủ công nghệ luyện gang thép hiện đại. Đó cũng là dấu mốc thể hiện vai trò tiên phong của Hòa Phát trong đổi mới công nghệ, góp phần chuyển đổi ngành thép từ manh mún sang sản xuất theo chuỗi khép kín, quy mô lớn.

Sau đó, là “kỳ tích” tại Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát Dung Quất 1 (Quảng Ngãi). Dự án Dung Quất 1 trước đó vốn được khởi công bởi một nhà đầu tư nước ngoài từ 2006 nhưng bỏ hoang nhiều năm vì khó khăn tài chính. Đối diện với nhiều hoài nghi, nhưng lúc ấy, ông Trần Đình Long vẫn kiên quyết thực hiện, vì muốn phát triển phải có nền tảng. Với ngành thép, đó là quy mô của nhà máy và năng lực công nghệ. Nhu cầu thị trường tiếp tục tăng mà doanh nghiệp không đầu tư mở rộng, xây dựng nhà máy thì sẽ bị chậm lại.

Vì vậy, năm 2016, Hòa Phát tiếp quản dự án và bắt tay xây dựng trong năm 2017. Sau 4 năm, một khu liên hợp luyện thép hiện đại nhất khu vực, vốn đầu tư 86.000 tỷ đồng, quy mô hơn 400ha đã đi vào vận hành vào tháng 1/2021. Dự án có công suất thiết kế 6 triệu tấn/năm, kỳ vọng doanh thu 2 tỷ USD và đóng góp 4.000 tỷ đồng ngân sách địa phương. Nhờ dự án này, Hòa Phát đã nâng tổng sản lượng thép thô lên 8,5 triệu tấn/năm, hiện thực hóa mục tiêu trở thành nhà sản xuất thép số 1 Đông Nam Á.

Sự thành công của Dự án Dung Quất 1 một lần nữa khẳng định vai trò tiên phong của Hòa Phát trong việc làm chủ công nghệ, cụ thể là công nghệ sản xuất thép cuộn cán nóng HRC - lĩnh vực mà trước đó Việt Nam phải nhập khẩu 100%. Chỉ sau 9 tháng chạy thử, nhà máy cán mốc 1 triệu tấn HRC, một kỷ lục theo đánh giá của Danieli (Ý). 

Nhờ HRC, Hòa Phát và ngành thép Việt Nam đã tự chủ phần lớn nguyên liệu cho sản xuất ống thép, tôn mạ, vỏ container…, cung cấp sản phẩm chất lượng cao với giá cạnh tranh, tăng sức cạnh tranh trong nước và quốc tế, giảm thiểu rủi ro từ các biện pháp bảo hộ thương mại đang ngày càng phổ biến hiện nay. Là doanh nghiệp đi đầu, việc làm chủ công nghệ là thách thức lớn, nhưng tập thể Hòa Phát đã vượt qua bằng sự đồng lòng và nỗ lực cao độ.

Trong bối cảnh ngành thép toàn cầu và cả Việt Nam suy giảm, ông Trần Đình Long vẫn điềm tĩnh, với niềm tin thép luôn là “bánh mì của công nghiệp” và nhu cầu thép vẫn còn tăng tại những nước công nghiệp hoá mới như Việt Nam. Khó khăn của thị trường là vấn đề trước mắt, có tính khách quan và chu kỳ, mà một doanh nghiệp dày dặn kinh nghiệm và “vững vàng chất thép” như Hoà Phát có thể dự liệu được. Việc đầu tư, tăng năng lực sản xuất thép trong hiện tại là sự chuẩn bị cho việc tận dụng thời cơ để bứt phá trong tương lai.

Do vậy, năm 2022, Hòa Phát mạnh tay dồn lực cho Dự án Dung Quất 2, với tổng vốn đầu tư hơn 85.000 tỷ đồng, tương đương gần 3,6 tỷ USD. Phân kỳ 1 của dự án đi vào hoạt động trong quý I/2025 và dự kiến hoàn thành toàn bộ vào cuối năm. Dự án có công suất thiết kế 5,6 triệu tấn/năm, gồm 4,6 triệu tấn HRC và 1 triệu tấn thép đặc biệt. Khi vận hành tối đa, tổng công suất thép của Hòa Phát sẽ vượt 14 triệu tấn/năm, trong đó HRC chiếm 8,6 triệu tấn, đưa doanh nghiệp vào top 30 nhà sản xuất thép lớn nhất thế giới.

Có thể nói, Dung Quất 2 chính là bước chuyển mạnh dạn của Hòa Phát sang thép chất lượng cao, đầu tư theo chiều sâu và hướng đến sản phẩm xanh, giảm phát thải để vượt rào cản thuế carbon (CBAM) khi xuất khẩu sang châu Âu, từ đó, nhường lại sân chơi thép xây dựng cho các doanh nghiệp khác.

Năm ngoái, ông Trần Đình Long chia sẻ với cổ đông mong muốn đưa Hòa Phát vào Top 20 công ty sản xuất thép lớn nhất thế giới sau 5 - 10 năm nữa. Theo quan sát, có lẽ mục tiêu này của Hòa Phát sẽ sớm đạt được, khi mà Hòa Phát đang xúc tiến dự án Khu liên hợp gang thép tại Phú Yên (Dung Quất 3) với quy mô vốn đầu tư 5 tỷ USD. Khi hoàn thành, dự án này sẽ nâng tổng công suất lên 20 triệu tấn thép/năm, giúp Hòa Phát đạt mục tiêu đề ra.

Vậy nhưng, điều doanh nhân Trần Đình Long theo đuổi không đơn thuần là những thứ hạng. Đằng sau đó là một khát vọng lớn lao hơn: Khát vọng làm chủ ngành công nghiệp nền tảng, kiến tạo một vị thế mới cho Việt Nam trên hành trình bước vào kỷ nguyên mới, tự tin cạnh tranh với thế giới.

Và trong bối cảnh đất nước đang nỗ lực để bước vào kỷ nguyên tăng trưởng “hai con số”, Hòa Phát là một trong những doanh nghiệp chủ chốt đảm nhận một sứ mệnh lớn hơn: Cung cấp nguồn lực căn bản, thiết yếu cho công cuộc công nghiệp hóa đất nước. Việc phát triển ngành thép nội địa sẽ đáp ứng nhu cầu nguyên vật liệu cho các công trình trọng điểm quốc gia, giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ nước ngoài. Với vị thế doanh nghiệp thép số 1 Việt Nam, Hòa Phát sẽ “gánh vác” phần lớn sứ mệnh này. Kế hoạch của tập đoàn thời gian tới là tăng cường sản xuất các mặt hàng yêu cầu hàm lượng công nghệ cao, khó, đòi hỏi đầu tư lớn, hướng đến mục tiêu duy trì vị thế tiên phong làm chủ công nghệ để dẫn dắt các doanh nghiệp khác trên thị trường, như ông Trần Đình Long từng chia sẻ.

***

“Có được những doanh nghiệp tư nhân lớn trong lĩnh vực sản xuất, lại là lĩnh vực công nghiệp nặng chủ chốt và tự chủ, giảm thiểu thép thành phẩm nhập khẩu, đó là “may mắn” của đất nước”, TS. Bùi Trinh nói. Trong cuộc trò chuyện, chúng tôi cảm nhận được sự trăn trở của ông, khi nền kinh tế vẫn đang phụ thuộc lớn vào FDI và những yếu tố bên ngoài. Để giảm phụ thuộc, thì phải nâng cao nội lực của nền kinh tế, nhất là trong bối cảnh xu hướng bảo hộ thương mại đang gia tăng trên toàn cầu.

“Thép là ngành công nghiệp nền tảng, cung cấp hầu hết nguyên vật liệu cho các ngành kinh tế khác. Việc chủ động được về nguyên liệu trong nước, đặc biệt đối với các nguyên liệu quan trọng cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển công nghiệp an ninh quốc phòng đóng vai trò sống còn trong quá trình phát triển của Việt Nam. Rất đáng mừng khi doanh nghiệp tư nhân Việt Nam như Hòa Phát có thể làm chủ công nghệ sản xuất thép và không ngừng tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế”, TS. Bùi Trinh nhấn mạnh.

Ngành thép, dù có vai trò then chốt trong quá trình công nghiệp hóa, vẫn đang phải đối mặt với ô nhiễm môi trường, phát thải khí nhà kính và các vấn đề sức khỏe cộng đồng. Trong bối cảnh toàn cầu nỗ lực giảm thiểu tác động tiêu cực từ công nghiệp nặng, “thép xanh” trở thành hướng đi tất yếu.

Nhận thức được điều đó, từ năm 2022, Tập đoàn Hòa Phát chủ động lên lộ trình đầu tư phát triển thép xanh, giảm phát thải khí nhà kính và hướng tới mục tiêu trung hòa carbon trong tương lai. “Hòa Phát sẽ làm thép xanh, và đi theo con đường phát triển bền vững”, doanh nhân Trần Đình Long nhấn mạnh.

Tại các nhà máy sản xuất thép quy mô lớn đã và đang được triển khai xây dựng, Hòa Phát tiên phong đầu tư mạnh vào các công nghệ hiện đại nhằm giảm thiểu tác động xấu tới môi trường. Đáng chú ý là công nghệ lò cao khép kín 100%, giúp tái sử dụng toàn bộ khí thải, chất thải và nước thải trong suốt quá trình sản xuất. Ngoài tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính, giải pháp này còn thể hiện cam kết mạnh mẽ của Tập đoàn trong việc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Riêng tại hai khu liên hợp sản xuất gang thép tại Hải Dương và Quảng Ngãi, Hòa Phát đã đầu tư khoảng 30% tổng vốn đầu tư cố định cho các hạng mục xử lý môi trường. Các thiết bị bảo vệ không khí và nước có giá trị lên tới hàng trăm triệu USD, được trang bị nhằm kiểm soát, xử lý triệt để các yếu tố gây ô nhiễm trong sản xuất.

Để giảm tiêu thụ than và điện, Hòa Phát sử dụng công nghệ chuyển hóa nhiệt dư - một phần nhiệt lượng khổng lồ sinh ra trong quá trình luyện gang thép - thành nguồn năng lượng đầu vào để phát điện. Hệ thống này sử dụng công nghệ Đức, tạo ra nguồn "điện xanh" tự chủ mà không cần đốt thêm than hay nhiên liệu khác, vừa tiết kiệm chi phí, vừa giảm phát thải CO₂.

Toàn bộ nước sử dụng trong sản xuất cũng được xử lý tuần hoàn khép kín, không xả ra môi trường bên ngoài. Ngoài ra, Hòa Phát áp dụng công nghệ sản xuất than cốc sạch, thu hồi nhiệt dư. Công nghệ này giúp triệt tiêu toàn bộ khí khói và các hóa chất độc hại phát sinh trong quá trình luyện than cốc, đồng thời tận dụng nhiệt lượng để phát điện, đảm bảo tính chủ động năng lượng cho các nhà máy.

Để kiểm soát bụi phát sinh trong sản xuất, Hòa Phát sử dụng đồng bộ các giải pháp lọc bụi tĩnh điện, lọc bụi túi vải và lọc bụi ướt. Song song với các biện pháp kỹ thuật, Hòa Phát cũng chú trọng đến môi trường cảnh quan. Hệ thống tường bao, cây xanh cách bụi, các khu vườn hoa, tiểu cảnh được bố trí khắp nhà máy và dọc các tuyến đường nội bộ, tạo nên không gian làm việc xanh - sạch - đẹp và thân thiện với môi trường.

Song, “thép xanh” không phải là lựa chọn dễ dàng, hành trình tiến tới Net Zero cũng không đơn thuần là khẩu hiệu thời thượng. Các công nghệ luyện thép ít phát thải như dùng hydro hay điện phân vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm, chi phí sản xuất ước tính cao hơn tới 425 USD mỗi tấn so với phương pháp truyền thống. Nhiều nhà máy thép xanh trên thế giới hiện nay chỉ có thể vận hành nhờ các khoản hỗ trợ tài chính từ Chính phủ. Ngay cả tại các thị trường phát triển như Mỹ, người tiêu dùng cũng chưa thực sự sẵn sàng trả thêm tiền cho thép xanh.

Nhưng với Hòa Phát, khó khăn không phải là lý do để dừng lại. Không chỉ vì yêu cầu của lộ trình quốc gia - với hai mốc quan trọng là trung hòa carbon vào năm 2030 và đạt Net Zero vào năm 2050, mà còn bởi khát vọng nội tại: Trở thành lực lượng tiên phong trong hành trình chuyển hóa ngành thép theo hướng bền vững.

Với triết lý phát triển bền vững là ưu tiên hàng đầu, cùng vị thế dẫn đầu của ngành công nghiệp nặng Việt Nam, Hòa Phát hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của mình và đã chủ động bước vào lộ trình xanh hóa, đồng hành cùng quốc gia trên hành trình giảm phát thải, phát triển bền vững.

Chuyên gia về chuyển đổi xanh - PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông Nghiệp và Môi trường) cho biết, cơ chế điều chỉnh carbon tại biên giới (CBAM) sẽ chính thức áp dụng từ đầu năm 2026, Hòa Phát cũng như các doanh nghiệp lớn khác đều đang tích cực chuẩn bị ứng phó. Đó là những doanh nghiệp có đủ tiềm lực để đầu tư công nghệ, chi phí chuyển đổi, đồng thời đóng vai trò dẫn dắt, mở đường cho các doanh nghiệp nhỏ cùng thay đổi theo hướng xanh, hiệu quả và phù hợp với yêu cầu mới của thị trường.

“Việt Nam đang trên đà công nghiệp hóa, việc áp dụng công nghệ thép xanh giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trong tương lai, ở cả góc độ doanh nghiệp lẫn vị thế của quốc gia trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Tuy nhiên, doanh nghiệp thép vẫn cần sự hỗ trợ từ Chính phủ về chính sách và nguồn lực để có thể thực hiện các giải pháp xanh. Đặc biệt, trong bối cảnh công nghệ khử carbon vẫn chưa hoàn thiện và nhu cầu thép có xu hướng suy thoái toàn cầu, Việt Nam và các doanh nghiệp thép đang phải cân nhắc kỹ lưỡng lộ trình công nghệ khử carbon”, PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ nhấn mạnh.

Còn với Hòa Phát, vị thế “sếu đầu đàn” không cho phép chờ đợi. Ông Trần Đình Long cùng Tập đoàn đang chủ động đi trước, với niềm tin chuyển đổi xanh không chỉ là trách nhiệm, mà còn là cơ hội định vị lại giá trị doanh nghiệp trong bối cảnh toàn cầu chuyển dịch sang mô hình tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Khi những rào cản trở thành động lực phát triển, đó cũng là lúc Hòa Phát tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong ngành thép, cũng như trong tiến trình xây dựng một nền công nghiệp hiện đại, xanh và tự chủ của Việt Nam.

***

Xin được kết thúc bài viết này bằng nhận định của TS. Bùi Trinh: “Doanh nghiệp tư nhân trong nước chính là cội nguồn sức mạnh giúp Việt Nam tự tin vươn lên”. Với Hòa Phát, khát vọng tự chủ, khát vọng đóng góp cho đất nước chính là động lực thúc đẩy doanh nhân Trần Đình Long và cộng sự không ngừng nỗ lực vượt qua thử thách, gánh vác những trọng trách lớn lao trong xây dựng đất nước.